Саяхан нэг сайт дээр хэлэлцүүлэгт бичсэнээс уншаад үүнийг бичих санаа төрлөө. Нарийн тоо баримт энд бичихгүй ч (яг үнэндээ би статистик тоо баримтыг нь мэдэхгүй л дээ) өөрт бодогдсон зүйлээ бичмээр санагдав.
Одоогоос 20-оод жилийн тэртээ ардчилал мандан бадарч Монголын "Хуучин хүү" -дүүдийн мэлмий нээгдэн тэнгэрийн хаяанаас цааш газар байдгийг мэдэж, таван далай таван тивийг танин шинэ ертөнц дээр явах замыг мэдэрсэн үе байлаа. Гэнэт эрх чөлөөг мэдэрсэн ард түмэн эх толгойгүй бужигнан дээр доороо оролцож, үүнээс үүдсэн янз бүрийн гажуудал, инфляци улсыг ганхуулж байсан нь миний санаанд тодоос тод үлдсэн юм. Сайныг дагаад муу зүйл өргэлж дагалдаж явдаг болхоор энэ цагаас ажилгүйдэл, аллага, хулгай дээрэм, ӨНЧРӨЛ, хагацал, ХҮҮХДҮҮД ОРОН ГЭРЭЭСЭЭ ДАЙЖИХ гэх мэт сөрөг үзэгдэл ихээр нэмэгдсэн нь цаашдын муу муухай бүхний суурь болж байсан. Үүн дотроос хамгийн их хохирол амсаж байгаа нь хүүхэд. Траншеинд амьдардаг хүүхдүүд нэг хэсэг маш их байсан. Тэр ч байтугай бүлэг бүлгээрээ орой үдэш явж хулгай дээрэм хийх нь ихэссэн. Ихэвчлэн автомашины эд зүйл хулгайлан дамлан зарж мөнгө олдог. (Би ч мөн тэдэнд юмаа алдаж л байлаа гэж) За тэгээд бүлэг хоорондоо зодоон цохион хийх үзэгдэл байнга шахуу. Сүүлийн 5-6 жилийн дотор энэ олон эзэнгүй хүүхдүүд цөөрсөн байгаа нь илт харагдсан шүү. Энэ хүүхдүүд хаачив. Зарим нь том болоод ухамсар суугаад амьдралаа бодоод яүсан юм бол уу, эсвэл энд тэнд ажил хийгээд явав уу. Үгүй байхаа, миний бодож байгаагаар тэдэнд буруу байхгүй ч тэр хүүхдүүд, тэр хүмүүс дээрх шиг сэтгэхгүйтэй болтолоо төлөвшиж чадсан нь цөөхөн байлгүй дээ. Учир мэдэх хүнээс сураг сонсохнээ тэднийг хил давуулан эрхтэний наймааны обьект болгосон сурагтай. Хичнээн нь хөөрхий ингэж явсанг мэдэхгүй ч тэр олноороо яваад байдаг хүүхдүүд ингэтлээ цөөрөхийг бодоход нилээдгүйг авч одсон нь тодорхой. За арай өөр зүйл ярихыг хичээе.
Эрхтэн шилжүүлэх ажилбар манай гариг дээр нилээд эрт үеэс эхэлж хийгдэж байжээ. Эртний (15-р зууны) католик шашны сүмийн ламтангууд сүмийн нууц өрөөнд хүнийг задлан үзэж сонирходог байжээ. Зарим нэг шархадсан өвчтөнгүүдийг сүмдээ авчран арьсыг нь авч шархдсан хэсэгт нааж эдгээн анхны эрхтэн шилжүүлэх үүслийг хийж байв. Түүхэнд тэмдэглэгдсэнээр 1837 онд анхны арьс шилжүүлэн суулгах мэс засал амжилттай болсон гэж бичиж. Цаашид энэ ажилбарыг нилээдгүй судлахаар хэсэг хүмүүс нохойн дээр туршиж үзэж байв. Дэлхийн 1дүгээр дайны үед шархдсан цэргүүдийн арьсыг аутографт (autograft) байдлаар өөрт нь шилжүүлэн толжүүүлдэг байв. 1930 онд Оросын эрдэмтэд анхны бөөр шилжүүлэх мэс заслыг хийсэн түүxтэй. Энэ цагаас хойш анагаах ухааны салбарт эрхтэн шилжүүлэх ажилбар эрчимтэй түрж орж ирсэн байна. Уушиг, элэг, бөөр, зүрх, нойр булчирхай гэх мэт эдүгээ хүртэл улам боловсронгуй хийгдсээр байна. Анагаах ухаанд маш том ололт гэж үнэлэгдэн 1912 онд эрхтэн шилжүүлэн суулгах (бөөр) ажилбарт үнэтэй хувь нэмэр оруулсан хэмээн Alexis Carrel-д Нобелийн шагнал өгч байжээ. Мэдээж ген, хромсом, эсийн түвшинд судлагдаагүй олон зүйл байсан учраас тэр үеийн мэс ажилбарууд амжилтгуй болж байсан нь олон. Одоо цагт техник технологийн ололтын үр дүнд улам боловсронгуй болсноор эд, эсийн тохироог үзэж тааруулан тухайн донорын эрхтэнг пеципент өвчтөнд нь тааруулан суулгаж чадаж байна. Ингэснээр тухайн өвчтөний насыг 5-10 жил (дундажаар) нэмэх боломжтой болжээ. Ойрын 2-3 жилд донорын эрхтэнг хадгалж чадах боломжтой "авдар"-ыг зохион бүтээснээр Япон, Америк гэх мэт оронд донор эрж хайж цаг барах асуудлыг шийдэхгүй болсон гэнээ. Донорын эрхтэнг тэр саүандаа хичнээн л бол хичнээн удаанаар хадгалж реципент-д таарүал шууд суулгах боломжыг бүрдүүлсэн байна. Энэ нь мөн л том дэвшил гарч байгаагын нэг. Дээр өгүүлсэнээр сайныг дагаж саар зүйл олон гарч байдаг болхоор эрхтэний наймаа улам ихсэх боловуу гэж эргэлзэж байна л даа. Үгүй ч байж магад. Тэрийг цаг хугацаа л хэлэх байх. Магадгүй миний монголын тэр траншеигаар овоглогдсон хүүхдүүд тэр "авдар"-т байгааг үгүйсгэхгүй. Тэр зүйлийн туршилт судалгааны бай болсон ч байж мэдэх юм.
За тэгээд баахан л юм бичлээ. Эцэст нь үр хүүхдээ хайрлаж ирээдүйд сайн хүн болгоосой гэж хүсэж байна. Би ч мөн адил тэрний төлөө зүтгэнээ.
1 comment:
Таны блогын бичлэгүүдээс илүү олон хүнд хүргэх, таны блогыг сурталчлах зорилгоор www.nlog.mn дээр хэсэгчлэн нийтэллээ. Үргэлжлэлийг таны блогруу орж уншихаар линкийг тавьсан. Мөн таны нэр, зохиогчийн эрхийг дурьдсан болно. Санал хүсэлт байвал ntsene@gmail.com хаягаар ирүүлээрэй.
Post a Comment