... За хүүхдүүдээ "Эх орон" гэж юу вэ? .. гэдэг асуултыг бага ангид байхад багш маань асууж байсан ер санаанаас гардаггүй юм. Хүүхдүүд янз бүрээр л хариулна. Нэгдүгээр ангийн нусаакууд хөөрхий юугаа ч мэдэхэвдээ, ээж аавынхаа ажлыг бодож байгаад л зарим нэг нь ...эх орон бол үйлдвэр, комбинат, мал, ард түмэн... гэх мэтээр хэлж байсансан. Ер нь тэр үеийн социализмын сургалт эх орон, ажилчин, ах дүү орны харилцаа гэх мэт үндсүүдээр бядний тархийг угааж байсан л даа. Тухайн үед эх орон гээч 2 үгийг л мэдэхээс биш үгийн үндсийг нь ойгохгүй шахуу л гүйж байж. За тэгээд юугаа ч мэдэхэвдээ. Хурдхан завсарлага болоосой, ундаа олж уух юмсан гэж бодоод сууж байсан мань мэтэд тэр эх орон "Асуудал" биш шиг санагддаг байлаа.
Саяхан монголруугаа ажлын шугамаар нэгээхэн долоо хоночоод ирлээ. Алба, амины (амины ажил шоудах биш шүү) ажлаа хослуулчих санаатай нилээдгүй гүйлээ дээ. Нэг орой аавындаа хоол идээд сууж байтал номын тавиур дээр "Булган аймгийн Бага нэвтэрхий толь" гээч урд хожид үзэгдэж харагдаагүй ном байхаар нь аваад үзлээ. Хамгийн түрүүнд харахыг хүссэн зүйл маань өвөөгийнхөө тухай. Миний өвөө Булган аймагт 20 гаруй жил ажилж амьдарсан нэгэн. Үндэс угсаа гэвэл Булганы хүн биш л дээ. Тиймдээ ч би тэр сайхан нутагт төрсөн байх л даа. Аймгийн үзэл суртал ухуулагч.., аймгийн нэгдүгээр нарийн бичгийн дарга олон жил хийж булган аймгийн бүтээн байгуулалтад олон ч зүйлийг хийж босгож явсан. Булганд "ширүүн хар" нэрээрээ алдартай, булганы ард түмэн сайн ч мэддэг. Хэдийн чанга хатуу хүн ч далайлт нь сүртэй ч буулт нь зөөлөн гэж хүмүүс ярихыг олонтаа сонсож байлаа.
Тэрхүү бага толь бичигт Булган аймгийн даргаар ажилж байсан (заримыг нь санахгүй байна) Гөлгөө, Лхагвасүрэн, Бадарч, Жавзмаа, Раднаа, Оюунбат (энэ сүүлийн нөхөр одоо аймгийн засаг даргаар ажилж байгаа юм)гэж хүмүүсийн нэр ажилж байсан он сараар тавьсан байхад өвөөгийн маань нэрийг ч дурсаагүй байсан нь хачирхалтай ч эгдүүцмээр санагдаж байлаа. Энэ хүн аавын маань аав болох Содномжамц гэдэг байсан. Энэ хүн хэдий Булганы уугуул иргэн биш ч гэлээ энэ аймгийн төлөө хөлс, хөдөлмөрөө зориулж байсанг нь дурсах битгий хэл мөнхлөх ёстой мэт санагдсан. Хүний хийсэн бүтээсэнг үгүйсгэж байгаагаас ялгаа юу байхав. Хэтэрхий нутгархаж, нэг талыг барьсан санагдсан.
Миний ээжийн аав мөн л Булган аймагт "насаараа" ажилж амьдарсан. Гэхдээ Лоохууз, Нямбуу, Сүрмаажав нарын хамсаатан хэмээн буруутгагдаж хэлмэгдэн нутаг заагдаж энэ газар ирсэн түүхтэй. Тэр цагаас хойш ажил амьдралын гараагаа эхэлж сууршисан юм. Ардчилал гартал хараа хяналтанд, мөрдлөг, сэрдлэгэн дор байсанг миний бие ухаан орсон байсан тэр цагт мэдэрч эхэлсэн. Тухайн үеийн хүмүүс эдийн засгийн ашиг сонирхол, хувийн ашиг харж ажилдаггүй байсан. Тэдний л нэгэн адил Булган аймагт хөдөлмөрлөж бүтээж явсан. Энэ хүний тухай бас л тэр номонд дурдагдаагүй байлаа...
Ийм нэг цухасхан бодол тэрхүү агшинд тархинд бууж байсанг одоо энд сийрүүлж бичлээ.
Эцэст нь эх орон л бол эх орон. Өчүүхэн зүйлд нутгархаж, үндэсхэрхэх үзэл санаа хизнээн явцуу болхыг жижигхэн жишээн дээрээс л ингэж харагдаж байна. Харь газар суугаа бидэнд монголын хаана нь ч очсон цээж дүүрэн амьсгалж (улаанбаатар маань утаатай ч сайхан шүү ккк), хамаг чадлаараа хашгирсан ч хэн ч хориглохгүйд л эх орныхоо иргэний хувьд эрх чөлөөгөө эдэлж байгаагын илрэл бусуу.
би эх орон гэдэг асуултанд ингэж л хариулах байна.