Хадмал орчуулга

Социализмын үед юм бүхэн дэг журамтай, дарга нь дарга, цэрэг нь цэргээсээ байж жинхэнэ социалист зарчмаар амьдарч байсан тэр цаг хугацааны сүүлээс миний бие амсаад өнгөрсөн. "Гэгээн зөвлөлт"-ийн ах нараас хангамжаа эдэлж бараг л амандаа хоолоо халбагадуулахаас наагуур, за тэгээд бас улс гүрэн л болсон хойно өөрсдөө тэддүгээр таван жилийн норм төлөвлөгөө энэ тэр ярьж баахан зарчимддаг хүмүүс олон байж. Тэд нараасаа ч хүмүүс айна гэж жигтэйхэн. Өөрсдөө хийж чадах хэрэгцээнийхээ зүйлийг хүртэл оросоос авдаг байсандаа. Гэхдээ нэг л зүйлд гайхдаг байсан. Оросоос орж ирсэн бараа таваар дандаа чанартай илүү байсан ч монголд үйдвэрлсэн дотоодын бүтээгдхүүнүүд гэхээр л дандаа загвар муутай, бүдүүн болхи хийцтэй. Гэтэл хийж байгаа материал нь бараг оросынхоос илүү шахуу байсандаа. Нэг жишээ дурьдахад дунд сургуульд ороод дунд ангийн сурагч болсон жил орос бакал гэгчийг өшиглөж гялтайтал нь тосолж бач үгүй гоёж өсдөг моод шаху байвшдэ. Тухайн үед бас л чамгүй үнэтэй, зарим нэгэнд нь олдохгүй л байсан үе. Тэрийг нь авч чадаагүй нь монгол үйлдвэрийн бакал "хусаж" гудамж өшиглөнө. Монголын бакал гэхээр л нэг л яйжийсан өсгий нь гэж дөрвөлжин нүүрс шиг юм ардээрээ гарцан явж харагдана. За тэгээд нэг устай бороонд өмсөхөд л зуузай нь шалчийгаад л "хийморь"-гүй болж орхидог байж. Харин материал нь бол жинхэнэ арьс ширээр хийсэн нь илт харагдана. Тухайн үед гац харьцаж байсан улс нь орос болхоор оросын эд зүйлтэй л харьцуулахаас өөр боломжгүй байж. Гэх жишээний зүйлд яагаад өөрсдөө өөрсөддөө чанартай ижилхэн зүйл хийж болдоггүй байсанд гайхаж хоцорч билээ...

Тухайн үеийн бас нэгэн моод бол орос хэл. Оросоор зарим үг хэллэгийг ярианьхаа дунд хавчуулж ярих нь соёлтой боловсон занг илтгэх нэг хэлбэр байж. Ялангуяа тэр үеийн дарга нар, оросд сураад ирсэн хүмүүс голцуу хэрэглэнэ. Гэхдээ ердийн хэрэглээний зүйлүүдийг хүн бүхэн л хэлдэг байсан шдээ, жишээ нь польто, куртк, ботинк (манай эмээ бажийк гэж хэлдэг байсан), душ, пилэтэк гэх мэт зөндөө. Мэргэжлийн салбаруудад ч гэсэн оросоос орж ирсэн үгүүдийг тэр чигт нь хэрэглэх явдал нилээдгүй байсны дотор анагаахын салбар (өөрийн мэддэгээрээ) бүр оросжсон байсан. Орос "школ"-оор оросоор лекц, орос сурах бичиг, орос дээр реферат бичих гэх мэт. Эмэнэлэгт л гэхэд эмч нар нь оросоор өвчний түүх бичдэг байсан, одоо ч хуучны зарим эмч нар оросоор өвчний түүхээ бичиж оношоо тавьдаг хэвээрээ. Энэ мэт орос соёл нилээд түгсэн байсан нь 90-ээд оны ардчилсан хөдөлгөөн эхэлснээр энэ бүхэн төгсгөл болж ардчилсан монгол, ардчилсан ард түмэн, ардчилсан засгийн газар гээд арчилалгүй юмгүй болсон саяхан шиг л. Нөгөө орос хэл орос соёлыг эрс буруушаагаагүй ч гэлээ монгол хэл, ёс заншил, шашин шүтлэгээ сэргээн үүнтэй зэрэгцэн монголших хөдөлгөөн нилээд өрнөсний дотор нөгөө л мэргэжлийн салбаруудад хэрэглэж байсан орос үгнүүдийг халж монголчилж орчуулан хэрэглэх арга барилыг нэврүүлж эхэлсэн нь сонин санагдсан. Юу нь сонин санагдсан гэвэл бараг л хэлд орохоосоо авхуулаад яриад хэлээд заншсан хэллэгүүдийг монголчилж орчуулах нь нэг л чихэнд нийцтай сонсогдохгүй байсанд. За бас л анагаахын салбартаа жишээ авья. Манай зарим эмч нар өвчний нэр, онош зэргийг хдмал орчуулга хийж монголын анагаах ухаанд нэвтрүүлэх гэж нилээдгүй чармайсан. Сонирхуулахад:
Острый ринит- Хурц нусгай
Acute Appendicit- олгой тас
Peritonitis- Гялтан тас
Encephalitis- тархи тас гэх мэт. Гэхдээ орчуулгатай эмгэг өвчнүүд зөндөө бий л дээ, салхин цэцэг, улаан бурхан, хүхүүл ханиад гэх мэт. Олон улсын нэршлээрээ орчуулж хэрэглэдэггүй нэршил гэж байдаг л даа. Бараг стандарт болсон гэхэд болно. Тэдгээр үгийг ашиглан хаанахын ямар ч эмч хараад онош, эмчилгээ зэргийг шууд мэдэх учир гол ач холбогдол нь оршиж байгаа гэдэгтэй эргэлзэхгүй санал нэгтэй байдаг.
Aнагаахын оюутан байхад Молекул Биологи гэдэг нилээд хүнд номыг тухайн хичээл орсон бүх оюутнуудад шахаж, авахгүй бол дүн гаргаж өгөхгүй боож этэр сүйд боловшдэ. Шахсан багш нь тухайн салбартаа л бас гэмгүй нэгэн байсан л даа. Тэр номонд молекул биологийн үг хэллэгийг нилээд орчуулж монголчилсон байсан санагдана. Ер нь бол тэр номыг уншихад тэр чигээрээ мэргэжлийн гадаад "стандарт" үг хэллэгээс бүрдсэн байдаг болхоор англи хувилбар дээр нь уншсан q ойlгогддог амар талтай. (DNA, RNA, genom, PCR, mutant гэх зэрэг үгнүүд)
Ер нь заавал орчуулах шаардлага байгаа ч юмуу үгүй ч юмуу. Бүү мэд.

Насаа нэм гэж...

Ойрд үгийн утгыг нилээд бодож ярьдаг болсон. Өмнө нь ч буруу солгойгүй бурж Бумаа (Сэрэлт киноны) авгай шиг чалчидаг байж. Тэгж гэмээ бурууддаг олон, зөвддөг нь өдрийн од мэт цөөн тохиодог байв шдэ. Найз нарыгаа уйлуулж ч, уурлуулж ч явсан хэдий ч эргээд тэд маань манийгаа цагаахан, хүүхэд шиг юм ярьдаг гээд ад шоо үздэггүй байсанд нь талархаж байдаг юм. Одоо нээрээ бодоод байхнаа хаа ч хэнтэй ч тэр зангаа тавихгүй л хамаагүй бураад байгаа нь буруу ч юм шиг, бусдын нийцтэй хүртээлтэй зөв ярих хэрэгтэй гэж хожим ухаарав (саяханаас хүнээ мэдрэв).